انسان در طول تاریخ دستاوردهای بسیاری داشته است که برخی از آنها به عنوان میراثی گران‌بها و ارزشمند امروزه در اختیار ماست، میراثی که حفظ و احیا آنها تصویر روشنی از گذشته و چراغی برای آینده خواهد بود. تکاپوی انسان در روی زمین برای زندگی کردن و پی به اصرار هستی بردن جنبه‌های مختلفی داشته و انسان بیشتر از هرچیزی در راستای نیازهای خود، اعم از نیازهای مادی و معنوی به دستاوردهایی رسیده است که امروزه به میراث مانده‌اند.
در کنار آثاری که انسان برای پیشبرد زندگی روزانه خود به دست آورده است، برخی از آثار تاریخی نیز با اعتقادات و عقاید دینی انسان‌ها در ارتباط است و این آثار معمولا در بین اهالی هر منطقه جایگاه ویژه‌ای دارد. منبر مشکول یکی از این آثار است که علاوه بر اهمیت هنر ساخت آن، این اثر در بین اهالی منطقه، به ویژه روستای مشکول جایگاه خاصی دارد.
منبر مشکول، اثری تاریخی و اعتقادی
منبر مشکول در مسجد روستایی به همین نام، یعنی روستای مشکول از توابع بخش فیروز شهرستان کوثر در جنوب استان اردبیل قرار دارد. اهالی این روستا در طول تاریخ انس و الفت خاصی با این منبر تاریخی پیدا کرده‌اند به شکلی که حتی افراد مهاجرت کرده از این روستا طبق اعتقادات خود برای زیارت آن سالانه به روستای مادری خود سفر می‌کنند.
این منبر چوبی یکی از مهم‌ترین منابر تاریخ جهان اسلام بوده و با نام منبر حاج عبدالله نیز شناخته می‌شود، منبر مشکول براساس کتیبه‌های موجود بر روی آن در سال ۵۴۱ هجری قمری و توسط خلیل ابن ابراهیم ساخته شده و بر این اساس فردی به نام ابراهیم ابن الفرج نیز کتیبه‌های روی این منبر را نوشته است.
منبر مشکول که بیش از ۹۰۰ سال قدمت دارد در سال ۱۳۹۷ توسط اداره کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل و با شماره ثبت ۱۲۱۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این منبر تا سال ۱۳۶۲ در مسجد قدیمی روستای مشکول نگهداری می‌شد، در این سال مسجد قدیمی تخریب و مسجد فعلی احداث می‌شود که هم اکنون منبر تاریخی مشکول در مسجد جدید نگهداری می‌شود. اهالی روستای مشکول بدلیل تقدسی که برای منبر قائل هستند آن را زیارت می‌کنند و نذورات خود را به منبر می‌بندند.
جنس منبر و ترئینات آن
در ساخت منبر مشکول تکنیک منحصر به فردی به کار رفته و از هیچگونه بست فلزی و یا چوبی در ساخت این اثر استفاده نشده است، تمامی قطعات این منبر به روش فاق و زبانه‌ای در داخل هم قرار گرفته‌اند و هیچگونه خلل و فرجی در بین این قطعات دیده نمی‌شود. اکنون در برخی قسمت‌های این منبر بست‌های فلزی دیده می‌شود که مربوط به دوره‌های بعد به ویژه دوره پهلوی است.
روح الله محمدی رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل درمورد جنس و تزئینات این منبر می‌گوید: این منبر با چوب آزاد ساخته شده و دارای تزئینات منبت کاری و مشبک بوده و تزئینات منبر گیاهی، هندسی و ترکیبی از آن دو است.
منبر دارای در ورودی و احتمالا ۴ پله بوده که امروزه در و پله‌های آن از بین رفته و یا مورد سرقت واقع شده است. بخش‌هایی از کتیبه منبر نیز ساییده شده و ناخواناست. منبر دارای ۱۳ کتیبه به خط کوفی شجری شامل آیاتی از کلام اله مجید (سوره توحید و آیه الکرسی) و نام سازنده منبر و نویسنده کتیبه همراه با شخص اهدا کننده و سال ساخت منبر است.
محمدی می‌گوید: منبر در وضعیت فعلی ۱۸۴ سانتی‌متر طول ۱۱۰ سانتی‌متر عرض و ۲۲۶ سانتی‌متر ارتفاع دارد، اهالی روستای مشکول در اوایل انقلاب برای جلوگیری از سرقت اثر پایه‌های منبر را در خاک دفن کرده بودند و پایه‌های منبر بدلیل قرار گرفتن در زیر خاک آسیب دیده و پوسیده است و بخش‌هایی از تزئینات منبت کاری و مشبک منبر از بدنه اصلی جدا شده و مفقود شده است.
مرمت منبر مشکول
منبر مشکول در دوره‌های متفاوت و توسط افراد مختلفی مرمت شده است، کارشناسان می‌گویند که این مرمت‌ها جزئی بوده و ساختار کلی منبر با وجود تخریب‌هایی که داشته باقی مانده است. یکی از مراحل مرمت این منبر در تاریخی نامشخص انجام شده و بخش‌هایی از تزئینات مشبک منبر با چوب تبریزی که با چوب اصلی منبر، یعنی چوب آزاد متفاوت است، مرمت شده و در مرحله بعدی نیز در سال ۱۳۶۸ استادکار اهل خلخال که سازنده منبرهای چوبی است به همراه پسر خود کار مرمت این اثر را انجام داده‌اند، به شکلی که با کلاف بندی از هم گسیختگی منبر در قاعده آن جلوگیری می‌کنند و در آن از چوب راش و میخ‌های آهنی استفاده شده است.
در حال حاضر نیز منبر مشکول به مرمت اساسی نیاز دارد تا در سال‌های آینده از بین نرود و مرمت این اثر باید توسط استادان برجسته این حوزه و با انجام فرآیندهای علمی در آزمایشگاه‌های مجهز باستان‌شناسی صورت بگیرد.
اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل برای حفاظت از این اثر تاریخی برنامه مرمت منبر مشکول را در دستور کار خود دارد، حسن محمدی ادیب مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل در این مورد می‌گوید: با توجه به شرایط کنونی منبر تاریخی مشکول و همچنین به دلیل اهمیت این اثر تاریخی لازم است که منبر مشکول مورد مرمت قرار بگیرد و برای این منظور منبر تاریخی مشکول باید به مرکز استان انتقال یافته و در مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی عملیات مرمتی بر روی آن انجام شود.
مدیرکل میراث‌فرهنگی استان اردبیل اضافه می‌کند: یکی از مشکلات موجود در مسیر مرمت این اثر مهم تاریخی مخالفت اهالی روستای مشکول با خروج این اثر از روستا است و اداره کل میراث‌فرهنگی استان مرمت این اثر را منوط به موافقت اهالی کرده است و این اطمینان را به اهالی روستا می‌دهد که پس از مرمت، اثر به محل اصلی خود بازگردانده خواهد شد.
این اثر تاریخی با قدمت بیش از ۹ قرن، اسرار تاریخی بسیاری را در دل خود جای داده است، شهرستان کوثر و روستای مشکول جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متعددی دارند که منبر مشکول به عنوان یک جاذبه منحصر به فرد در کنار سایر جاذبه‌ها در صورت معرفی بیشتر توانایی جذب گردشگران و تاثیرگذاری در صنعت گردشگری این منطقه را نیز دارد.
گزارش: توحید سیف
انتهای پیام/
نظر شما